Kompansatör Nedir?
Sıcak ve soğuk akışkanlar taşıyan yada yüksek oranda çevre ısı değişimlerinemaruz kalan boru hatlarındaki, ısıya bağlı genleşme yada büzülmenin sebepolduğu boyutsal değişimi gideren esnek metal körüklü parçalara KOMPANSATÖR adı verilmektedir. Boru hatlarında boyutsal değişimlere karşı birönlem alınmadığı taktirde, tesisat üzerinde oluşan yoğun baskı, sistemdekibağlantı noktaları ve cihazlara yansır.
Bu ve buna benzer sorunların ortadankaldırılmasında en uygun ve hesaplı çözüm, herhangi bir bakıma gerek duymadanfarklı tiplerdeki hareketleride giderme özelliklerine sahip olarak dizaynedilmiş metal körüklü kompansatörlerdir.Kısaca “boru hattı, kanal ve tanklarda, ısıya bağlı genleşme ve büzülmelerinsebep olduğu, boyutsal değişimi absorbe etmek ve bununla birlikte oluşanproblemleri de ortadan kaldırmak için kullanılan, üzerinde bir yada daha fazlakörük elemanı bulunduran aparat” kompansatör olarak tanımlanabilir.Genleme parçalarının (kompansatör) ana elemanı metal körüklerdir. Şekli, tekyada çok katlı paslanmaz çelik malzemeden imal edilmesinden dolayı yay gibiçalışır. Kompansatörlerin ihtiyaç duyulduğu sistemlerde kullanılabilmesi için,çalışma şartlarına ( sıcaklık, basınç, hareket miktarı, akışkan özellikleri v.b.gibi) uygun şekilde dizayn edilmesi gerekmektedir. Yani;
BOYUT (boru çapı): Kompansatörlerin kullanılacağı boru hattının çapıkompansatörlerinde çapını belirlemektedir. Kompansatörlerin çapları,dayanabileceği basınç ve sıcaklık değerlerini farklı şekillerdeki hareketleri(eksenel , yanal,açısal) absorbe edebilme kabiliyetini belirlemektedir.
AKIŞKAN: Kompansatör seçimi öncesinde, metal körük ile temas edecekolan akışkanın (sıvı) , önceden belirtilmesi gerekmektedir. Aşınma, paslanmave yoğunluk durumları gibi işletme şartları için özel malzemeler ve dizaynlargerekmetedir. Ve kompansatörlerin kullanımı esnasında da boru sistemlerinintemizliğinde kullanılan malzemelerin körük malzemesi ile uyumlu olması gerekmektedir.
BASINÇ : Genleşme parçaları (kompansatör) tasarımlarındaki en önemli unsurhatta en önemlisi basınç değerlerinin max. Ve min. Olarak tam bir şekildebelirlenmesidir.
ISI: Kompansatörlerin (genleşme parçaları) çalışma sıcaklıkları tespit edilirken,kompansatörlerin bağlanacağı yerlerdeki olası tüm ısı kaynakları ve bunları sıcaklık değerleri incelenmelidir.
HAREKET MİKTARI : Kompansatörlerin karşı karşıya kalacağı , ısıdeğişimlerinin neden olduğu hareketler belirlenmelidir. ( Bu hareketlerin tespitedilmesindeki metotlar hesaplamalar bölümünde izah edilmiştir.)Yukarıdaki kriterlere göre tespit edilen kompansatörler, üç farklı şekildekihareketleri alabilecek şekilde dizayn edilmektedir. Kompansatörlerindizaynını ve tipini belirleyen bu hareketler, Eksenel, Yanal ve Açısal olaraksınıflandırılabilir. Yani ;
Eksenel Hareketler (Axial Movements) : Körük eksen çizgisine paralelolarak oluşan, genleşme ( açılma) yada büzülme olarak meydana gelen hareketlerdir.
Yanal hareketler (Lateral Movements) : Kompansatörlerin körük elamanıeksenine sapma yada kayma şeklinde dikey olarak oluşan hareketlerdir. Buhareketler aynı zamanda birden fazla eksen üzerinde de meydana gelebilir.
Açısal hareketler ( Angular Movements) : Kompansatörlerin kendi ekseniboyunca eğilmesinden kaynaklanan hareketlerdir.
Eksenel Kompansatörler
Eksenel kompansatörler, düz boru hatlarında, boru ekseni boyunca oluşan ısıl genleşmeyi absorbe eden genleşme parçalarıdır. Borulama sistemi kendi içerisinde muhtelif genleşme bölümlerine ayrılarak sabit noktalar vasıtası ile izole edilirler. Böylece bir genleşme bölgesinde oluşan hareket bu bölge içerisinde kullanılan eksenel kompansatör vasıtası ile emilir.
Yanal Kompansatörler
Yanal kompansatörler, ısıl genleşmeleri eksene dik düzlemde absorbe eden, bir veya iki açısal kompansatörden oluşan özel parçalardır. İki körük arası mesafe arttıkça genleşme kabiliyeti de artar. Birden fazla yanal kompansatörle kurulan sistemler, yüksek genleşmeleri karşılamakta oldukça etkilidir.
Açısal Kompansatörler
Açısal kompansatörler, ısıl genleşmeyi boru düzlemine dik açısal harekete çevirerek absorbe eden kompansatör tipleridir. Genelde tek bir yöne ya da birden fazla yöne oluşan hareketleri karşılarlar. İki ya da daha fazla açısal kompansatörle yapılan kombinasyonlar sayesinde büyük genleşmeler emilebilir.